Źródło: https://dodn.dolnyslask.pl/dzialalnosc/dolnoslaski-system-wspierania-uzdolnien/
Wstęp
W styczniu br. braliśmy udział (zespół EDUarleg) w konferencji pn. „Ścieżki rozwoju osobistego i społecznego w szkole/placówce wspierającej uzdolnienia.” Wydarzenie zorganizowane zostało w Dolnośląskim Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli we Wrocławiu.
Przedstawiciele Instytutu Badań Edukacyjnych – Pani dr Bożena Solecka oraz Pan dr Marcin Haberla przybliżyli istotę ZSK i ZRK, jako pomysł na mądre zaplanowanie ścieżki rozwoju człowieka, zarówno tego młodego – ucznia, jak i dorosłego. Następnie przedstawiano sylwetki szczególnie uzdolnionych uczennic i uczniów, a w ramach prezentacji nakreślono ich indywidualne ścieżki rozwoju.
W części praktycznej zorganizowano warsztaty: Standardy i wskaźniki w tworzeniu modelu absolwenta szkoły. Zebrani Uczestnicy otrzymali siedem modeli ucznia, do których poszczególne grupy miały dopisać właściwe, wg nich, wskaźniki.
Na podsumowanie spotkania wyłoniono, jakie umiejętności/wiedzę powinni posiadać a także, jakie działania powinni podejmować nauczyciele wszystkich etapów edukacyjnych, w kontekście „wspierania uzdolnień”.
Wymieniono tu przede wszystkim, iż powinni:
– mieć świadomość idei Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, Zintegrowanego Rejestr Kwalifikacji, Zintegrowanej Strategii Umiejętności;
– upowszechniać – obok formalnych ścieżek rozwoju – ścieżki wykorzystujące edukację nieformalną i pozaformalną, dostrzegać wartość w łączeniu tych ścieżek;
– wprowadzać pojęcia walidacji i certyfikacji;
– określać wskaźniki standardów opisujących profil absolwenta i absolwentki na każdym etapie kształcenia;
– promować uczenie się przez całe życie;
– znać i upowszechniać narzędzia i aplikacje potrzebne do planowania ścieżek edukacyjno – zawodowych;
– wspierać dzieci i młodzież w realizacji ich drogi rozwoju: od planu do sukcesu;
– dostrzegać wartość Dolnośląskiej Sieci Szkół Wspierających Uzdolnienia. Spotkanie, a przede wszystkim zaprezentowane podczas niego szkoły i uczniowie wspierani DSWU, uświadomiły nam, jak wiele korzyści daje przynależność szkoły do wspomnianego systemu. Dlatego w naszej opinii należy promować go na wszelkich możliwych płaszczyznach. Stąd pomysł na ten artykuł.
Jak powstał DSWU i jakie są jego założenia?
Twórcy DSSWU wyszli z założenia, że wszyscy uczniowie/uczennice, a później studenci/studentki posiadają różnorakie zdolności i rozwijają te zdolności w swoim tempie i na swój sposób. Co do miejsca i sytuacji szkoły w tym procesie, to powinna ona wspierać ów rozwój, w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb młodzieży. Jednak, aby to wsparcie miało sens i przynosiło oczekiwane skutki niezbędne było wprowadzenie rozwiązań systemowych na poziomie lokalnym i regionalnym.
I tak powstał Dolnośląski System Wspierania Uzdolnień – czyli ogół skoordynowanych działań Samorządu Województwa Dolnośląskiego, Kuratorium Oświaty we Wrocławiu, Dolnośląskiego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli we Wrocławiu, jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, wyższych uczelni oraz dolnośląskich szkół.
Zanim przejdę do zadań DSWU, warto wcześniej wspomnieć, jakie są jego założenia. Mianowicie wyróżniono cztery główne kierunki działań, tj.:
- Wspieranie uczniów i studentów w rozwijaniu ich zdolności i zainteresowań;
- Wspieranie szkół i uczelni wyższych w działaniach na rzecz rozwijania zdolności i zainteresowań uczniów i studentów;
- Działanie na rzecz uaktywnienia lokalnego i regionalnego środowiska edukacyjnego;
- Systemowe rozwiązania w procesie wspierania uzdolnień;
Z kolei do głównych zadań DSWU należą m. in.:
- propagowanie idei wspierania uzdolnień wśród szkół i placówek oświatowych oraz samorządów terytorialnych,
- inspirowanie środowiska oświatowego do podejmowania działań na rzecz wspierania uzdolnień uczniów,
- udzielanie szkołom i placówkom oświatowo-wychowawczym pomocy podczas przygotowań do akredytacji w obszarze wspierania uzdolnień uczniów,
- przygotowanie merytoryczne szkolnych liderów wspierania uzdolnień, m.in. w zakresie:
– zadań szkoły wspierającej wszechstronny rozwój ucznia,
– budowania szkolnego systemu wspierania uzdolnień,
– roli i zadań szkolnego lidera wspierania uzdolnień, - rozwijanie kompetencji nauczycieli pracujących na rzecz wspierania wszechstronnego rozwoju ucznia,
- opiniowanie szkolnych programów, projektów edukacyjnych w obszarze rozwijania zainteresowań i uzdolnień uczniów z inicjatywy ich twórców,
- prowadzenie szkoleń dla nauczycieli w zakresie wspierania uzdolnień,
- prowadzenie konsultacji indywidualnych i zespołowych dla przedstawicieli szkół wchodzących w skład Dolnośląskiej Sieci Szkół Wspierających Uzdolnienia,
- organizowanie i koordynowanie różnorodnych działań na rzecz szkół i placówek wspierających uzdolnienia,
- promowanie szkół z Dolnośląskiej Sieci Szkół Wspierających Uzdolnienia i upowszechnianie przykładów dobrej praktyki (m.in. w „Skryptach Belfra”, „Skryptach metodycznych DODN”).
Jak przystąpić do DSWU?
Akredytacja odbywa się poprzez złożenia wniosku dyrektora szkoły. Wniosek taki powinien być skierowany do Kapituły poprzez DODN we Wrocławiu. Do wniosku należy dołączyć formularz aplikacyjny a także szkolny program rozwijania zainteresowań i wspierania uzdolnień. Warto dodać, że program ten powinien być zatwierdzony do realizacji przez radę pedagogiczną. Następnie dokumenty aplikacyjne są rozpatrywane w terminie do jednego miesiąca od daty złożenia, przez Zespół Dolnośląskiego Centrum Wspierania Uzdolnień. Zakończony pozytywnie proces oceny kończy się przyznaniem szkole Certyfikatu Szkoły Wspierającej Uzdolnienia, co jednocześnie oznacza włączenie do Dolnośląskiej Sieci Szkół Wspierających Uzdolnienia. Ważną informacją jest to, iż certyfikat nadaje się szkole na okres 5 lat, jednak w ostatnim roku ważności Certyfikatu, szkoła ma możliwość wystąpienia z wnioskiem o jego przedłużenie na kolejne 5 lat. Może się zdarzyć, że działania, związane z akredytacją zostaną wstrzymane. Taką sytuację uwzględnia Regulamin Akredytacji i w zależności od sytuacji, należy podjąć odpowiednie działania, aby spełnić wytyczne i w przyszłości móc ponownie ubiegać się o Certyfikat.
Obowiązki szkoły posiadającej CSWU
Szkoła po uzyskaniu certyfikatu, zgodnie z Regulaminem Akredytacji, zobowiązana jest do prowadzenia wewnętrznego monitorowania jakości prowadzonych działań, służących wspieraniu zainteresowań i uzdolnień uczniów.
Aby koncepcja DSWU rozwijała się w dobrym kierunku przewidziano przynajmniej jeden monitoring w okresie ważności certyfikatu, który może mieć formę wizyty w placówce lub może odbyć się np. poprzez ankietowanie.
Zadania Realizatorów DSWU
Twórcy DSWU przewidzieli szereg zadań dla Realizatorów DSWU, które winni oni wykonywać na rzecz wspierania dzieci, młodzieży i studentów. Zadania te podejmować powinni zgodnie z koncepcją działania swojej instytucji.
Do zadań Realizatorów zalicza się:
- promowanie DSWU;
- inspirowanie środowiska edukacyjnego i naukowo-badawczego do podejmowania działań wspierających uzdolnienia i badań nad uzdolnieniami oraz interdyscyplinarnego promowania uzdolnień;
- podejmowanie innowacyjnych, interdyscyplinarnych działań na rzecz wspierania rozwoju dzieci i młodzieży oraz studentów w oparciu o dokonaną identyfikację i diagnozę uzdolnień i zainteresowań;
- organizowanie, finansowanie i dofinansowywanie różnego typu przedsięwzięć rozwijających uzdolnienia;
- realizacja programów stypendialnych dla dzieci i młodzieży, studentów oraz absolwentów uczelni wyższych;
- organizowanie konkursów przedmiotowych dla uczniów szkół, w tym np. „zDolny Ślązaczek”;
- inicjowanie, organizowanie i współorganizowanie konkursów tematycznych, interdyscyplinarnych oraz artystycznych i sportowych, przeprowadzanych cyklicznie lub okazjonalnie;
- powoływanie gremiów opiniodawczych i doradczych w obszarze wspierania uzdolnień;
- organizowanie i współorganizowanie interdyscyplinarnych oraz tematycznych warsztatów, konferencji naukowych i innych, seminariów i spotkań poświęconych wspieraniu uzdolnień oraz inherentnie z nimi związanych badań interdyscyplinarnych;
- dzielenie się doświadczeniem i przykładami dobrych praktyk w zakresie wspierania uzdolnień;
- organizowanie doskonalenia nauczycieli i kadry akademickiej w obszarze wspierania uzdolnień i badań nad uzdolnieniami;
- wspieranie szkół i wyższych uczelni w zarządzaniu i w organizowaniu zajęć edukacyjnych promujących interdyscyplinarność oraz rozwój uzdolnień;
- współpraca z innymi podmiotami systemu w ramach wspierania uzdolnień dzieci i młodzieży oraz studentów.
Co ważne, działania podejmowane, aby wspierać uzdolnione dzieci, młodzież oraz studentów, mogę mieć charakter indywidualny, ale może je przedsiębrać kilku realizatorów łącznie.
Przykłady szkół, które otrzymały Dolnośląski Certyfikat Wspierania Uzdolnień
Przykładem szkoły ponadpodstawowej, która już w latach 2016-2017 rozpoczęła swoje starania o przyjęcie do DSSWU jest ZSP „Energetyk” w Wałbrzychu. Tak opowiadają o swojej drodze do włączenia ich do sieci:
Na przełomie roku szkolnego 2016/2017, po szkoleniu na temat pracy z uczniem zdolnym, rozmowach z konsultantem DODN, dyrektorem szkoły i nauczycielami podjęto decyzję o sformułowaniu szkolnego programu wspierającego zainteresowania i uzdolnienia uczniów. Podjęły się tego wicedyrektor Monika Ciągło i nauczyciel języka polskiego Agnieszka Kaczmarek. Proces tworzenia wymagał zaprojektowania wizji szkoły działającej w DSSWU (Dolnośląskiej Sieci Szkół Wspierającej Uzdolnienia), konsultacji dotyczących zapisów w programie, wreszcie pozytywnej opinii metodyka, dotyczącej samego programu.
Po żmudnym okresie tworzenia programu, budowania szkolnego zespołu i wreszcie intensywnym roku pracy nad otrzymaniem akredytacji ZSP ,,Energetyk” spełnił wszystkie warunki i został w dniu 13.11.2019 roku wpisany do Dolnośląskiej Sieci Szkół Wspierającej Uzdolnienia, a certyfikat został przyznany szkole na okres pięciu lat. „Oznacza to, że zdolności i uzdolnienia rozumiemy w sposób egalitarny, że pracujemy z uczniem i wspieramy go na wielu płaszczyznach, że możemy czuć wsparcie innych placówek funkcjonujących w sieci od 20 lat i dzielić się własnymi doświadczeniami, tym bardziej, że jesteśmy pierwszą szkołą zawodową w sieci i drugą w Wałbrzychu, która zaistniała w sieci. Postrzegamy to jako nasz wielki sukces i wyróżnienie i bardzo cieszymy z niego cieszymy.
W obecnym roku szkolnym tak planujemy działania, by umożliwiać uczniom prezentowanie ich osiągnięć, zapoznawać z nimi i społeczność szkolną, i rodziców, i środowisko lokalne. Uczniowie będą ankietowani na bieżąco, by odkrywać ich możliwości, pozwalać się im rozwijać, a przede wszystkim prowadzić do pogłębionej autorefleksji i motywować do dalszej pracy nad ,,szlifowaniem talentów”.”[1]
Dla przykładu dobrych praktyk, odnosząc się do zagadnienia „zadań Realizatorów DSWU”, „Energetyk” przyjął następujące założenia:
– systemowość rozwiązań na rzecz wspierania zainteresowań i uzdolnień uczniów;
– objęcie programem wszystkich uczniów szkoły;
– zaangażowanie w realizację programu wszystkich nauczycieli i innych pracowników szkoły;
– współpracę z rodzicami, dotyczącą m.in. obszaru wspierania zainteresowań
i uzdolnień uczniów;
– identyfikację i diagnozę zainteresowań oraz uzdolnień, dotyczące wszystkich uczniów szkoły, zgodnie z przyjętą procedurą;
– szeroką współpracę szkoły ze środowiskiem lokalnym;
– powiązanie oferty zajęć pozalekcyjnych z wynikami przeprowadzonych badań.
Z programu przygotowanego przez szkołę, można także dowiedzieć się, jakie opracowano cele szczegółowe – ukierunkowane na ucznia oraz na szkołę, a odnoszące się do celu ogólnego, jakim jest tworzenie optymalnych warunków do wszechstronnego rozwoju każdego ucznia szkoły na miarę jego indywidualnych możliwości.[2]
I tak, wśród celów odnoszących się do ucznia, wyróżnić możemy:
– zidentyfikowanie i zdiagnozowanie zainteresowań i uzdolnień uczniów,
– stworzenie warunków do osiągania sukcesów na miarę możliwości każdego ucznia,
– zdiagnozowanie indywidualnego profilu inteligencji i stylu uczenia się uczniów,
– stosowanie efektywnych technik uczenia się w praktyce szkolnej,
– kształtowanie u uczniów umiejętności samooceny i samodoskonalenia się,
– korzystanie z efektywnych sposobów samodzielnego uczenia się i planowania własnego rozwoju,
– rozwijanie twórczej wyobraźni uczniów,
– rozbudzanie aktywności i kreatywności uczniów,
– dbałość o wzrost kompetencji kluczowych młodzieży uczącej się w szkole,
– promocję osiągnięć uczniów w szkole i środowisku lokalnym,
– systematyczne dokumentowanie i monitorowanie rozwoju zainteresowań i uzdolnień uczniów;
– dokonywanie ewaluacji podejmowanych działań w celu doskonalenia systemu wspierania zainteresowań i uzdolnień.
A jeśli chodzi o cele ukierunkowane na szkołę, to w tej kwestii określono trzy główne zagadnienia, tj.:
– systemowe wspieranie zainteresowań, predyspozycji i uzdolnień młodzieży,
– promocję szkoły w środowisku lokalnym, jako placówki wspierającej wszechstronny rozwój ucznia,
– stworzenie koalicji z rodzicami i innymi instytucjami wspierającymi oświatę na rzecz wspierania zainteresowań i uzdolnień uczniów.[3]
Kolejną, spośród szkół, które otrzymały certyfikat, jest SP nr 80 z Wrocławia.
Jak możemy dowiedzieć się z informacji dostępnych na stronie internetowej placówki:
„Szkoła od 2009r. należy do Dolnośląskiej Sieci Szkół Wspierających Uzdolnienia. (…) po raz czwarty otrzymaliśmy Certyfikat Szkoły Wspierającej Uzdolnienia, który potwierdza wysokie wyniki pracy w obszarze wspierania uzdolnień naszych uczniów.
Priorytetem naszych działań jest rozpoznawanie i wspieranie w jak najszerszym zakresie zdolności u wszystkich uczniów oraz promowanie osiągnięć każdego dziecka. Wychodzimy naprzeciw oczekiwaniom Uczniów i ich Rodziców w zakresie wspierania dziecka w jego wszechstronnym i harmonijnym rozwoju.”[4] Program Wspierania Uzdolnień w SP 107 we Wrocławiu
Następny przykład, to także szkoła z Wrocławia, tym razem SP nr 107, która może pochwalić się DCWU, co czyni również na swojej stronie www. Możemy się z niej dowiedzieć, że: „w szkole od 2004 r. funkcjonuje Szkolny Program Wspieranie Uzdolnień i Zdolności. Certyfikat Szkoły Wspierającej Uzdolnienia otrzymany w 2005 roku potwierdził wysoką jakość pracy szkoły i licznych działań, dotyczących wspierania uzdolnień. Kapituła Dolnośląskiej Rady Wspierania Uzdolnień jeszcze dwukrotnie: w 2008 i 2012 roku podejmowała decyzję – poprzedzoną wizytą Komisji Monitorującej – o przedłużeniu szkole Certyfikatu. Ten dokument ma dla społeczności szkolnej szczególne znaczenie, ponieważ potwierdza efekty systemowych, wspólnych działań, podejmowanych od wielu lat w szkole.
Zakładamy, że każde dziecko jest zdolne, a głównym zadaniem nauczycieli jest odkrywanie predyspozycji i motywowanie do działań wszystkich dzieci. Za sukces uznajemy każdą aktywność ucznia, naszym nadrzędnym celem jest stwarzanie okazji do odnoszenia przez naszych podopiecznych nawet drobnych osiągnięć. W takim rozumieniu, każde dziecko poddawane jest przemyślanym zabiegom pedagogicznym, zmierzającym do rozpoznania, pobudzania i rozwijania zdolności. Staramy się, aby były dopasowane do specyficznych możliwości i potrzeb każdego ucznia. Celem głównym Szkolnego Programu Wspierania Uzdolnień i Zdolności jest: rozpoznawanie, rozbudzanie, rozwijanie zdolności oraz uzdolnień uczniów.
Aby właściwie zrealizować zawarte w programie cele, prowadzimy obserwacje pedagogiczne. Wśród uczniów, rodziców i nauczycieli przeprowadzamy ankiety oraz diagnozy. Uczestniczymy w różnych działaniach rozwijających zdolności i uzdolnienia, prowadzimy ciekawe zajęcia edukacyjne, wspieramy działania samorządowe uczniów, współpracujemy z instytucjami, zachęcamy uczniów do udziału w projektach szkolnych, międzyszkolnych, ogólnopolskich oraz w konkursach na różnych szczeblach. Nasi uczniowie odnoszą wiele sukcesów. Zachęcamy państwa do zapoznania się z dodatkowymi informacjami m.in. na temat stylów uczenia się, dominującej półkuli oraz typów wielorakiej inteligencji według Howarda Gardnera, czyli do identyfikacji uzdolnień; szczególnych osiągnięć dziecka.[5]
Również szkoły z mniejszych miejscowości z powodzeniem starają się o DCWU.
W roku szkolnym 2018/2019 SP Radwanice przystąpiła do programu „Dolnośląski System Wspierania Uzdolnień”, którego patronem jest DODN we Wrocławiu. Jako placówka przynależąca do sieci, szkoła skoncentrowała się głównie na tworzeniu odpowiednich warunków sprzyjających odkrywaniu i rozwijaniu potencjału każdego ucznia oraz wspierających jego wszechstronny rozwój (poznawczy, emocjonalny, społeczny, fizyczny i moralny). Cele programu zostały osiągnięte, a program realizowany był zgodnie z przyjętymi założeniami, czyli promował egalitarny charakter wspierania uzdolnień – co oznacza, że każdy uczeń rozwija się na miarę własnych możliwości i zgodnie z własnym stylem uczenia się (w przypadku tej placówki, rozpoznanie stylu umożliwia zakładka „Indywidualni” w dzienniku elektronicznym Librus) oraz systemowość rozwiązań. Szkoła od roku 2018/19 regularnie podejmuje działania, które wpisują się w ideę DSSW. Bierze udział w projektach (m.in. „Równi w przyszłość”, „Laboratoria Przyszłości”, „Fabryka marzeń”, „Kąciki prawne”), a uczniowie mają możliwość rozwijania zainteresowań i uzdolnień podczas zajęć realizujących podstawę programową (innowacje pedagogiczne) oraz na spotkaniach pozalekcyjnych: na kołach zainteresowań, zajęciach dodatkowych, wycieczkach, indywidualnym toku nauczania, czy zindywidualizowanej ścieżce kształcenia.[6]
Podsumowanie
W nauce wyróżnia się zjawisko określane mianem „syndromu nieadekwatnych osiągnięć szkolnych”, przez co rozumie się sytuację, w której, mimo wysokiego potencjału, uczniowie zdolni nie potrafią go w pełni wykorzystać, a tym samym osiągnąć zamierzonych celów.[7]
Obserwuje się także inne zjawisko – kiedy to szczególne zdolności/umiejętności niejako współistnieją w młodym człowieku z różnego rodzaju trudnościami rozwojowymi m.in. trudnościami w uczeniu się, zaburzeniami emocjonalnymi, ADHD, spektrum zaburzeń autystycznych, niepełnosprawnością fizyczną.
Kolejną sytuację, która wciąż badana jest przez naukowców, nazywa się „syndromem savant”. Mamy z nią do czynienia, gdy uczniowie z niepełnosprawnościami, często głębokimi, „posiadają ponadprzeciętne zdolności w wąskich dziedzinach aktywności (zwłaszcza w matematyce, muzyce, sztuce oraz często w zakresie pamięci).[8]
To zaledwie wycinek spośród trudności, z którymi mogą się zetknąć młodzi ludzie na swojej ścieżce rozwoju. Dlatego tak ważne jest, aby w tym procesie szkoła zaproponowała im wszelkie możliwe narzędzia/formy wsparcia, które w pierwszym rzędzie, pozwolą im sprecyzować cele, do których zmierzają, kolejno osiągnąć je, a w rezultacie zrealizować marzenia i odnieść sukces.
Autor: dr Magdalena Rak-Rozmysłowska
[1] https://energetyk.walbrzych.pl/projekty/uczen-zdolny/
[2] Szkolny program rozwijania zainteresowań i wspierania uzdolnień uczniów, ZSP „Energetyk” w Wałbrzychu, str.5
[3] Szkolny program rozwijania zainteresowań i wspierania uzdolnień uczniów, str.6
[4] https://www.sp80.wroc.pl/2023/02/08/nasza-szkola-otrzymala-certyfikat-szkoly-wspierajacejuzdolnienia/, 31.01.2025 r.
[5] http://sp107.wroclaw.pl/program-wspieranie-uzdolnien, 03.02.2025 r.
[6] https://spradwanice.pl/dolnoslaski-system-wspierania-uzdolnien, 03.02.2025 r.
[7] https://www.umcs.pl/pl/aktualnosci,4622,z-czym-mierza-sie-uzdolnieni-uczniowie-i-jak-ich-wspierac-okiem-eksperta-umcs,135725.chtm 04.02.2025 r.
[8] Ibidem