Hasło „zakuć, zdać, zapomnieć” jest zapewne znane większości z nas. Ale co zrobić, żeby zakuć, nie zapomnieć i korzystać z tej wiedzy w przyszłości?
Z całą pewnością w tej sytuacji ma znaczenie, co zapamiętujemy, czego się uczymy oraz jakie odczucia temu procesowi towarzyszą.
Jednak największe znaczenie ma wydajność mózgu, która niestety nie jest stała. Ale im bardziej go trenujemy, co porównać można do naszej aktywności np. w siłowni, tym dłużej będzie on nam wydajnie służył. Jak go trenować – dostarczać mu nowe doświadczenia, nową wiedzę, rozwijać procesy pamięci. Można wtedy powiedzieć, że mózg jest w związku z tymi naszymi działaniami wystawiony na ciągłe bodźce. Ten cały mechanizm określa się mianem neuroplastyczności mózgu. Żeby utrzymać ją na wysokim poziomie należy stosować się do poniższych zaleceń:
- należy uprawiać sport – wysiłek fizyczny regeneruje komórki nerwowe i pobudza je do rozrostu;
- należy uczyć się języków obcych – dzięki temu mózg zostaje pobudzony do pracy, co przekłada się na rozbudowę siatki neuronalnej;
- starać się jak najczęściej używać ręki tzw. niedominującej;
- podjąć naukę gry na instrumencie;
- spróbować swoich sił w jakimś rodzaju pracy twórczej/artystycznej;
- zacząć rozwiązywać łamigłówki, krzyżówki, sudoku – czyli ogólnie rzecz biorąc gry logiczne.[1]
Pocieszające są jednak badania, m. in. te przeprowadzone przez E. L. Thorndika, a dotyczące zdolności uczenia się dorosłych. Prawdą jest, że zdolność ta maleje z każdym rokiem, aczkolwiek nie aż tak szybko, jak to się jeszcze do niedawna wydawało. Wspomniany badacz udowodnił, że w przedziale wiekowym 25-40 lat poziom sprawności uczenia się porównywalny jest z tym osiąganym u osób w wieku 14-18 lat. Odpowiada za to tzw. inteligencja skrystalizowana, która rozwija się u człowieka przez całe jego życie, przy założeniu jednak, że człowiek jest sprawny i aktywny umysłowo.[2]
Z badań GUS-u wynika, że coraz większy procent społeczeństwa to sobie uświadamia, gdyż odsetek osób (między 18 a 69 rokiem życia), które w 2022 r. zdobywało wiedzę za pośrednictwem różnych form, w stosunku do roku 2016, wzrósł o 8 %.[3]
Faktem jednak jest, że nauka osób dorosłych, aby była efektywna, wymaga wyboru innych form, niż te, które są oferowane dzieciom i młodzieży. W nauce ten dział pedagogiki został określony mianem andragogiki, zaś model, na którym uczenie dorosłych się opiera to tzw. cykl Kolba. Na cykl ten składają się cztery etapy:
1) doświadczenie,
2) refleksja, wnioski,
3) generalizacja, konkluzja nad doświadczeniem,
4) zastosowanie, wykorzystanie w praktyce.
Dla uzyskania najlepszych efektów należy przejść przez wszystkie cztery etapy i nie ma tu znaczenia, od którego się zacznie.[4]
STYLE UCZENIA SIĘ
Powyżej wymienione etapy można przełożyć na cztery style uczenia się.
Odpowiednio, pierwszy z nich to styl konwergencyjny. Osoby wybierające ten styl to aktywiści, a formy przez nich preferowane to symulacje, gry i ćwiczenia. Ponadto w stylu tym preferowana jest praca wspólna, grupowa i działanie, praktyka. Kolejny styl określany jest mianem asymilacyjnego, wybierany jest przez osoby refleksyjne. Destrukcyjnie działa na nie pośpiech i presja czasu. Preferują analizę, warunki do zaznajomienia się z problemem i jego przemyśleniem. Ich działania muszą być precyzyjnie zaplanowane. Z kolei trzeci styl – dywergencyjny, najlepiej sprawdza się w przypadku teoretyków. Ta grupa podobnie, jak analitycy, ma potrzebę badania powiązań, zgłębiania zagadnień, ale wiedzę najlepiej przyswajają, gdy „poznawane treści stanowią element większego system, modelu czy teorii, oraz gdy mają czas na wyjaśnienie związków i zależności pomiędzy ideami i pomysłami.”[5]
I w końcu ostatni styl, określany mianem akomodacyjnego. Ten styl preferowany jest przez pragmatyków. Jak łatwo się domyślić – tę grupę będzie interesowała nowa wiedza, o ile będę mogli ją wykorzystać w praktyce. Jak słusznie zauważyła dr Sylwia Olszewska: „Lubią skupiać się na problemach praktycznych. Stymuluje ich współzawodnictwo w grupie, przeszkadza natomiast brak ćwiczeń praktycznych i wyraźnych wskazówek, jak należy wykonać dane zadanie. Nie akceptują sytuacji, gdy proces uczenia się nie ma bezpośredniego, praktycznego zastosowania a prezentowane treści wydają się dalekie od rzeczywistości, lub gdy coś utrudnia im zastosowanie zdobytej wiedzy w procesie kształcenia.”[6]
Z kolei kognitywiści do problemu podeszli następująco – sformułowali oni trzy formy aktywności:
- formułowanie celu uczenia się;
- uaktywnienie i wprowadzenie w życie strategii poznawczych;
- stosowanie strategii kontrolnych.[7]
Dość wyraźnie w tym wypadku widać, że uczenie się potraktowane jest, jako proces czy wręcz nawet strategia.[8] Inaczej mówiąc, uczący się, aby lepiej przyswoić wiedzę, odnajduje w przyswajanym materiale to, co najistotniejsze, a żeby móc jeszcze lepiej i szybciej nabyć wiedzę, szuka pomiędzy tymi najważniejszymi elementami powiązań. Kognitywiści doszli do jeszcze jednego wniosku w powyższym aspekcie, tzn. stwierdzili, że dorośli tym lepiej przyswajają i zapamiętują, im materiał sprzyja ich indywidualnym preferencjom[9], co pewnie każdy z nas bez wahania potwierdzi.
KTÓRZY DOROŚLI MAJĄ NAJWIĘKSZĄ POTRZEBĘ DOKSZTAŁCANIA SIĘ ?
Z uwagi na fakt, iż grupą dorosłych, która najbardziej chce się dokształcać, są te spośród osób dorosłych, które są aktywne zawodowo, najlepszym rozwiązaniem byłoby dokształcanie w miejscu pracy (work based-learning). Dzięki temu pracownik nie tylko może się rozwinąć, zyskać nowe umiejętności, ale także umocnić swoją pozycję i z powodzeniem rozwijać karierę zawodową. Ma to też swoje plusy
z punktu widzenia pracodawcy – oszczędza czas i pieniądze, gdyż zyskuje lepiej wykwalifikowaną kadrę, przez co firma prężniej funkcjonuje i nie musi poświęcać czasu na poszukiwania i rekrutacje nowych pracowników.
A w jaki sposób pracodawca może zorganizować dokształcanie swojej kadry – na przykład w następujący:
- poprzez organizację spotkań w swojej firmie ze specjalistami/ekspertami, którzy podzielą się swoją wiedzą;
- stworzenie budżetu szkoleniowego/ poprze absorbcję środków zewnętrznych;
- skorzystania z wiedzy swoich pracowników – w drodze organizacji spotkań, podczas których podzielą się oni swoją wiedzą;
- stworzenie wewnętrznego newslettera w firmie;
- prenumeratę branżowej prasy;
- aktywne uczestnictwo w targach branżowych;
- ukierunkowanie na umiejętności miękkie – to także ważne wsparcie pracowników;
- określenie ścieżki kariery w firmie – pracownik będzie wiedział, dokąd zmierza.
PRZYKŁADY AKTYWIZACJI OSÓB DOROSŁYCH
Ciekawym przykładem aktywizowania osób dorosłych poprzez edukację nieformalną i pozaformalną są LOWE, tj. lokalne ośrodki wiedzy i edukacji. Usługi edukacyjne oferowane dorosłym poprzez LOWE charakteryzują się:
1) spersonalizowaniem – są dostosowane do sytuacji, potrzeb oraz możliwości danej osoby,
2) podmiotowością – usługi te są skupione wokół osoby, która ma swoją godność i wartość;
relacje międzyludzkie traktuje się, jako podstawowy element codziennego życia rodzinnego, czy też zawodowego;
3) trwałością – przekazywana wiedza i udzielane wparcie mają zapewnić osobom dorosłym
możliwie jak najwyższy stopień wykorzystywania kompetencji kluczowych i
umiejętności społecznych w ich środowisku zawodowym, rodzinnym czy towarzyskim;
4) łatwością w dostępie – innymi słowy bliskość do ”świątyni wiedzy” – bo może to być miejsce zamieszkania, lokalna szkoła czy urząd. Jest to z pewnością efektywniejsze i przynosi długotrwały skutek oddziaływania edukacyjnego.[10]
Ponadto działalność LOWE służy „zwiększeniu udziału dorosłych w uczeniu się przez całe życie, poprzez aktywizację i zaangażowanie osób dotychczas biernych, nie uczestniczących w jakichkolwiek zorganizowanych formach edukacji; wzmacnianiu kompetencji kluczowych oraz umiejętności społecznych osób dorosłych poprzez doświadczanie – kompetencji, które można wykorzystać na rynku pracy, w życiu osobistym, w rodzinie, w środowisku, w nawiązywaniu
nowych relacji społecznych i aktywnym uczestnictwie w realizacji inicjatyw
społecznych na rzecz środowiska lokalnego; postrzeganiu szkoły przez osoby dorosłe, jako miejsca gdzie można uzyskać wsparcie w rozwoju własnych kompetencji w całym przebiegu ich życia; zmianie świadomości i postaw osób dorosłych wobec uczenia się.[11]
Innym przykładem aktywizacji osób dorosłych, reprezentującym również formę edukacji nieformalnej – jest wolontariat oraz praktyki. Według definicji M. Góreckiego wolontariat to „wkład jednostek w bezinteresowną, nieodpłatną i niezawodną działalność dla dobra lokalnej wspólnoty lub całego społeczeństwa”[12], ale nauka związana z wychowaniem człowieka upatruje w wolontariacie „narzędzie edukacyjne, dające szansę zdobycia doświadczenia zawodowego i perspektywę owocnych praktyk zawodowych”.[13] Traktowany jest jako jedna z form kształcenia ustawicznego, którego rezultat w tym wypadku może być bardzo pozytywny, z uwagi na fakt, iż może przyczynić się do wzmocnienia swojej pozycji na rynku pracy a nawet pomóc w zdobywaniu nowych kwalifikacji. [14]
PODSUMOWANIE
Reasumując, z pewnością należy uznać, że dorośli najlepiej uczą się z własnej woli, a gdy związane jest to z rozwiązywaniem konkretnych problemów – tym lepiej. To samo dotyczy przyswajanej wiedzy, tzn. wąska dziedzina, konkret – to sprzyja, gdyż, jak wiadomo – osoby dorosłe, czynne zawodowo, nie dysponują zbyt dużą ilością czasu. W tym wypadku potwierdzeniem wyników w nauce, osiągniętych w takich mikro szkoleniach/kursach są mikropoświadczenia, ale to zagadnienie na kolejny artykuł. Ponadto na efektywność nauki wpływ mają także inne czynniki, m. in. wykładowca, szkoleniowiec, jak wyżej zostało zauważone, również metody/style uczenia się, przekazywane treści
a nawet pomoce dydaktyczne. Dlatego – jeśli tylko macie czas i chęci – EDUKUJCIE SIĘ!!!
Autorka: Magdalena Rak-Rozmysłowska
1 https://allwimin.com/pl/artykul/czym-jest-neuroplastycznosc-mozgu/
2 Kazimierska I., Lachowicz I., Piotrowska L. (2014), Uczenie Się Dorosłych – Cykl Kolba, Ośrodek Rozwoju Edukacji
4 Kazimierska I., Lachowicz I., Piotrowska L. (2014), Uczenie Się Dorosłych – Cykl Kolba, Ośrodek Rozwoju Edukacji
5 http://drsylwiaolszewska.pl/style-uczenia-sie-i-metody-aktywizujace-w-edukacji-doroslych/
6 Ibidem
7 J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 2, GWP, Gdańsk 2000, s. 121. Cyt. za: A. Matlakiewicz, H. Solarczyk-Szwec, dz.cyt., s. 38.
8 https://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/39/id/831
9 A. Matlakiewicz, H. Solarczyk-Szwec, dz.cyt., s. 38-39
12 M. Górecki, Wolontariat, [w:] D. Lalak, T. Pilch (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej
i pracy socjalnej, Wyd. Żak, Warszawa 1999, s. 336.
13 P. Krakowiak, Wolontariat narzędziem wsparcia społecznego i edukacji w cyklu życia, Podręcznik wolontariusza hospicyjnego. Redakcja: Piotr Krakowiak, Aleksandra Modlińska ISBN 978-83-7555-076-4. Gdańsk 2008, s. 197
14 Ibidem, s.197